Vernieuwen
Export
Volgens het CBS was in 2022 bij 8,2 procent van de Friese bedrijven sprake van internationale handel. Er sprake van internationale handel wanneer een bedrijf op jaarbasis voor minstens € 5000 importeert of voor minstens € 5000 exporteert. Landelijk ligt het percentage bedrijven met internationale handel op 9,1 procent. Ten opzichte van 2013 (8%) is het aandeel bedrijven met internationale handel in Fryslân iets gestegen. Landelijk nam dit aandeel af van 10,4 procent naar 8,2 procent.
De totaalwaarde van de Friese export van goederen was in 2022 grofweg € 9,5 miljard. Ruim de helft (62%) van de Friese export ging in 2022 naar landen in de Europese Unie. Duitsland is goed voor 29 procent van de Friese export. De totale exportwaarde in 2022 is ten opzichte van 2021 met bijna 1,5 miljard toegenomen, goed voor een groei van 18,2 procent. Met een totaalwaarde van € 3,8 miljard leveren machines en transportmiddelen de grootste bijdrage aan de Friese export. Goed voor een aandeel van 40 procent. Producten uit de landbouw en de voedingsmiddelenindustrie vertegenwoordigen met een waarde van € 3,1 miljard bijna een derde van de Friese export.
Patenten
In de figuur worden patenten uitgedrukt in een geïndexeerde score relatief aan het Europese gemiddelde. In de figuur zien we dat het aantal patentenaanvragen (relatief aan het Europese gemiddelde) stabiel is gebleven (uitschieters daargelaten). Topsectoren in Fryslân als het gaat om het aanvragen van patenten zijn: High Tech Systems & Materials, Water en Chemie. Het feit dat Water technologie een topsector is in Fryslân, is landelijk gezien uniek. Dit valt grotendeels te verklaren vanuit de belangrijke bijdragen van het onderzoeksinstituut Wetsus in Leeuwarden. In Groningen en Drenthe kunnen High Tech Systems & Materials en Chemie eveneens worden beschouwd als topsectoren. Daarnaast bestaat er in Groningen een belangrijke specialisatie op het gebied van Life Sciences & Health en in Drenthe op het gebied van Agriculture en Food. Op landelijk niveau scoren de drie noordelijke provincies laag op het gebied van aantal patent-aanvragen.
Innovatie
De innovatiekracht binnen Fryslân is de afgelopen jaren toegenomen. Vergeleken met de rest van Europe presteert Fryslân bovengemiddeld en kan het worden gekenmerkt als een “strong innovator” op basis van de Europese Innovatie Index (Regional Innovation Scoreboard). Vergeleken met de rest van Nederland staat Fryslân onderaan de rangschikking. De Europese Innovatie Index is een score die gebaseerd is op meerdere indicatoren, waaronder indicatoren die zich richten op investeringen in Research & Development, die samen bepalen in hoeverre een regio zich kenmerkt door sterke innovatie. Van de drie Noordelijke provincies presteert Groningen duidelijk het beste, dit valt te verklaren vanuit het feit dat Groningen met haar universiteit een groot voordeel heeft ten opzichte van Fryslân en Drenthe. De lichte groei binnen deze index die Fryslân de afgelopen zeven jaar doormaakt is vergelijkbaar met de groei van innovatiekracht over de gehele breedte van de Europese Unie.
Investeringsvermogen
Bij dit onderwerp is helaas geen geschikte data gevonden. Wellicht biedt vervolgonderzoek de gewenste inzichten.
Digitalisering
Digitalisering gaat met name over connectiviteit, dataverwerking (data-analyse) en toepassingen (zoals AI). De ontwikkeling van digitalisering draagt bij aan innovatie en is daarmee belangrijk voor de concurrentiepositie van bedrijven. Regio’s met een betere connectiviteit hebben een hoger aandeel bedrijven dat zich bezighoudt met geavanceerde technologieën. Ontwikkeling van digitalisering is van belang voor elke economische sector, aangezien elke sector op haar eigen manier belang heeft bij het verwerken van data. Een voorbeeld hiervan is de ontwikkeling van autonome systemen door bedrijven binnen het innovatiecluster Drachten. Autonome systemen zijn systemen die zonder mens functioneren of op afstand bestuurd kunnen worden, hierbij kan het gaan over vervoer in de vorm van scheepvaart, vrachtauto’s of vliegtuigen die zonder bestuurder kunnen functioneren. Ontwikkelingen op het gebied van digitalisering spelen een belangrijke rol in de ontwikkeling van dergelijke technieken.
Transitie naar circulaire economie
Friesland streeft, net als Nederland, naar een circulaire economie. In een circulaire economie worden radicaal minder grondstoffen gebruikt, worden producten en materialen hergebruikt, worden duurzame hernieuwbare grondstoffen toegepast en wordt afval geminimaliseerd. Grondstoffen blijven in een circulaire economie lang in de kringloop, wat zorgt voor minder milieuvervuiling en broeikasgasuitstoot, minder afval en zwerfafval. (PBL, 2024)
Voor een toekomstbestendig en veerkrachtig Fryslân is het van belang dat ondernemingen de circulaire economie omarmen. Onderzoek van de RUG uit 2018 wees uit dat een groot deel van de Friese bedrijven een omslag naar een meer circulair verdienmodel wil maken. Er is echter een groot verschil in de houding ten opzichte van een circulaire economie en de daadwerkelijke toepassing van de circulaire economie in het eigen bedrijf. In 2018 paste iets meer dan een vijfde van de Friese ondervraagde bedrijven circulaire principes daadwerkelijk toe.
Een indicator voor het meten van de omvang van circulaire economie is het aantal vestigingen en bijbehorende banen bij bedrijven waar sprake is van circulariteit dan wel een aannemelijke kans is dat er circulair wordt gewerkt. Dit wordt gedaan aan de hand van een door het CBS en PBL gehanteerde indeling naar bedrijfsactiviteiten. Deze wordt vervolgens losgelaten op de data uit het provinciale LISA vestigingen en werkgelegenheidsregister.
Het aantal banen behorende binnen de indeling voor circulaire economie bedraagt in 2023 13.280. Ten opzichte van 2014 is dit goed voor een stijging van 12,6 procent. Het aantal vestigingen nam met 24 procent toe tot een totaal van 4.149 in 2023. Landelijk laat de ontwikkeling van banen en vestigingen binnen de indeling van circulaire economie een vrijwel gelijke trend zien.
Ecosysteem
Er zijn in Fryslân een aantal structuren waarbinnen ondernemers elkaar ontmoeten. Deze zijn soms sectoraal georganiseerd (zoals bij de Toerisme Alliantie Fryslân en rondom de agrarische sector) en soms integraal (zoals het innovatiepact Fryslân). Economische ecosystemen manifesteren zich verder niet op de schaal van Fryslân, maar zijn geconcentreerd rondom enkele bubbels zoals bij Drachten (het innovatiecluster), Heerenveen (topsport) en Harlingen (bedrijvigheid rondom de haven). Deze bubbels stralen niet uit op de gehele provincie, dat wil zeggen dat de rest van de regio niet direct profiteert van de economische welvaart die wordt gecreëerd in de desbetreffende bubbels. (Ter vergelijk: rondom de Metropoolregio Eindhoven zijn er bedrijventerreinen in omliggende regio’s die aansluiten op Brainport) (BRE Fryslân).
De binding tussen het maatschappelijke en het economische ecosysteem is niet structureel aanwezig in de beleving van de respondenten van het BRE-onderzoek. Het zelfstandig bedrijfsleven is klein en niet bijzonder financieel krachtig en de grotere bedrijven voelen zich onvoldoende verbonden met de regio. Positieve uitzonderingen zijn: de organisatie van het skûtsjesilen en de Friese branchevereniging Koninklijke Horeca. Rondom het thema water zijn er verschillende economische triple-helix samenwerkingsverbanden te zien. Voor meer economische speerpunten geldt dat naar een Noordelijke schaal wordt gekeken.
Door de RUG is onderzoek gedaan naar het Noord Nederlandse ecosysteem. Daarbij werd gekeken naar (zwakke) elementen als financiering, netwerken en leiderschap en ook kennis. De interviews met stakeholders leveren een breed gedeeld beeld op van een relatief ijl Noord-Nederlands ecosysteem. Er is relatief weinig economische massa en dichtheid, waardoor het netwerk zwak ontwikkeld is. Aan de massa en dichtheid is op korte termijn weinig te doen, maar wel aan de ontwikkeling van netwerken. Ook het beter inrichten van de volledige financieringsketen wordt als een verbeterpunt gezien. Tenslotte lijkt het gebrek aan ambitie een negatieve spiraal te versterken: wegtrekken (en minder aantrekken) van talent zorgt voor een rem op de eventuele doorgroei van startups. (Ecosysteem Analyse Noord-Nederland, RUG)
Birch’ Entrepreneurial Ecosystem Index 2024 bevestigt het beeld dat Fryslân laag scoort: op plaatsen 35, 36 en 38 van in totaal 40.
MKB Noord-Nederland praat mee met de economische agenda’s in de drie provincies.
Het gebied Noord-Nederland wordt ook door respondenten van het BRE-onderzoek omschreven als kwetsbaar wat betreft ondernemerscultuur, economische ontwikkeling en het aantrekken en behouden van talent. Dit zorgt voor een urgentie voor samenwerking op economische vraagstukken. In relatie tot deze samenwerking wordt tevens aangegeven dat er binnen de provincies ook duidelijke verschillen zijn in kennispositie en financiële status. Fryslân is een rijke provincie, Groningen is een sterke stad met bijvoorbeeld een universiteit en een academisch ziekenhuis maar heeft kwetsbare deelgebieden en Drenthe heeft het financieel moeilijk). Dit maakt het lastig om gezamenlijk een strategie te bepalen, aldus respondenten (BRE Fryslân).
