Verdienen
Omvang Friese economie
In 2023 zijn er in Fryslân 73.650 vestigingen. Dat is 37 procent meer dan in 2013. In dezelfde periode steeg het aantal vestigingen landelijk met 51 procent.
Er zijn in 2023 327.960 banen in Fryslân, dat is 14 procent meer dan in 2013. Landelijk steeg het aantal banen in dezelfde periode met 16 procent.
Sectorstructuur
Gemeten in werkgelegenheid dan is de zorg- en welzijnssector is met ruim 62.000 banen de grootse sector in Fryslân, gevolgd door de handelssector, zakelijke dienstverlening en industrie. De in 2023 relatief sterkere groei van de zakelijke dienstverlening, maakt dat deze nu groter is dan de industrie. In vergelijking met het landelijk gemiddelde zijn de industrie, landbouw -en zorgsector relatief groot in Fryslân. Bij de sectoren dienstverlening, handel, informatie/communicatie en vervoer is het omgekeerde het geval: het aandeel van deze sectoren in de werkgelegenheid is relatief kleiner in Fryslân.
MKB-provincie
Het Midden- en Kleinbedrijf (MKB) bestaat in deze monitor uit alle bedrijven tot 250 werknemers, zonder overheid, onderwijs, zorg, delfstoffenwinning en handel in onroerend goed. Er bestaat geen eenduidige definitie over het MKB. Veelal worden alle sectoren meegerekend tot 250 werkzame personen, maar dan zou vrijwel alles onder MKB vallen. Vaak wordt ook een maximale grens in omzet gehanteerd, maar deze is niet op bedrijfsniveau beschikbaar. Het is daardoor niet mogelijk hierop te selecteren. Er wordt gekeken naar afzonderlijke vestigingen, waardoor bijvoorbeeld alle Kruidvat vestigingen als MBK meetellen, terwijl ze gezamenlijk ook als grootbedrijf gezien kunnen worden. Het Friese MKB is goed voor 61,2 procent van de werkgelegenheid, tegenover 58,9 procent landelijk. Fryslân telt 47 bedrijfsvestigingen met minimaal 250 werknemers, het zogenaamde grootbedrijf. Deze zijn samen goed voor 7,6 procent van de Friese banen. Landelijk is het grootbedrijf goed voor 12,5 procent van de totale werkgelegenheid.
Een verdeling van het aantal vestigingen binnen het MKB en Grootbedrijf naar bedrijfsomvang laat zien dat dit in Fryslân niet veel verschilt van het landelijke beeld. Fryslân heeft relatief meer werkgelegenheid bij zelfstandige en microvestigingen en iets minder bij het Grootbedrijf.
Toegevoegde waarde
Toegevoegde waarde is de waarde van alle geproduceerde goederen en diensten (de productiewaarde of output) minus de waarde van goederen en diensten die tijdens deze productie zijn opgebruikt (het intermediair verbruik). Gelet op de ontwikkeling van de toegevoegde waarde tegen contante prijzen (waarbij gecorrigeerd is naar inflatie) dan is te zien dat de Friese toegevoegde waarde tussen 2013 en 2023 met 13 procent is toegenomen. Deze toename blijft achter bij de landelijk gemiddelde toename van 23 procent.
Voor de meest recente toegevoegde waarde wordt gekeken naar de toegevoegde waarde naar lopende prijzen. In 2023 bedroeg de toegevoegde waarde in Fryslân € 24,8 miljard. In de tabel is te zien dat de sectoren industrie en zakelijke dienstverlening beide goed zijn voor bijna een vijfde van het Friese verdienvermogen. De handel en zorg hebben een aandeel van ruim 10 procent in de toegevoegde waarde. In vergelijking met de landelijke economische verdeling is het verdienvermogen in de landbouw, industrie en bouw relatief groot in Fryslân. Ook het aandeel van onderwijs en zorg is relatief groot in Fryslân. Landelijk hebben met name de zakelijke dienstverleningen informatie en communicatie (o.a. ICT) een grotere rol in het verdienvermogen.
| TW’23 (mln euro) | Aandeel in totale TW ’23 (%) | ||
|---|---|---|---|
| A | Landbouw/visserij | 600 | 2,5 |
| B | Delfstoffenwinning | 1.011 | 4,1 |
| C | Industrie | 3.367 | 13,6 |
| DE | Nutsbedrijven | 364 | 1,5 |
| F | Bouwnijverheid | 1.511 | 6,1 |
| G | Handel en reparatie | 2.900 | 11,7 |
| H | Vervoer en opslag | 954 | 3,8 |
| I | Horeca | 603 | 2,4 |
| J | Informatie en communicatie | 499 | 2,0 |
| K | Financiële instellingen | 935 | 3,8 |
| LMN | Zakelijke dienstverlening | 5.167 | 20,8 |
| O | Openbaar bestuur en overheid | 1.939 | 7,8 |
| P | Onderwijs | 1.525 | 6,2 |
| Q | Gezondheids- en welzijnszorg | 2.806 | 11,3 |
| R | Cultuur, sport en recreatie | 281 | 1,1 |
| STU | Overige dienstverlening | 311 | 1,3 |
| Totaal | 24.793 | 100 |
De toegevoegde waarde omgerekend naar baan bedraagt in Fryslân in 2022 € 75.600. Landelijk gemiddeld bedraagt de toegevoegde waarde per baan € 99.450.
Bijdrage MKB aan brede welvaart
Belangen van ondernemingen en samenleving lopen niet vanzelf synchroon. Winstgevendheid kan ten koste gaan van milieu en volksgezondheid. Denk bijvoorbeeld aan de uitstoot van broeikasgassen waardoor het klimaat verandert of aan de promotie van suikerrijke voeding die overgewicht in de hand werkt. De WRR deed onderzoek naar wat bedrijven ervan weerhoudt een grotere maatschappelijke bijdrage te leveren. Daaruit bleek dat er prikkels zijn om schadelijke gevolgen van bedrijfsactiviteiten af te schuiven op de samenleving. Voor ondernemers zijn maatschappelijk nuttige investeringen niet altijd aantrekkelijk. Wanneer er onzekerheid is over overheidsbeleid, dan worden maatschappelijk gewenste veranderingen zakelijke risico’s.
Maar bedrijven hebben een keuze. Ze kunnen bijvoorbeeld waardeketens verkorten zodat meer zicht ontstaat op eventuele misstanden. Ze kunnen hun producten zo maken dat ze makkelijker te repareren zijn. De overheid kan met tal van instrumenten ondernemers uitnodigen tot grotere maatschappelijke keuzes. Voorwaarden zijn dat 1) de focus van overheidsbeleid minder op gevestigde belangen gaat liggen en dat 2) daarbij oog is voor de realiteit van het bedrijfsleven. Het zou interessant kunnen zijn om deze bevindingen meer in een Friese context te plaatsen en daar nader onderzoek voor te doen.
Stuwende en verzorgende sectoren
Een niet-stuwende sector houdt in dat het product met name gericht is op de eigen provincie en gevoelig is voor demografische verandering. Het werk wordt grotendeels door- en voor de eigen bevolking uitgevoerd. Stuwende sectoren zijn sectoren met bedrijven die minder afhankelijk zijn van de lokale bevolking omdat het afzetgebied (grotendeels) buiten de eigen regio ligt. Stuwende bedrijven kenmerken zich vaak door onderscheidende producten, verdienkracht en hoogwaardige werkgelegenheid.
In Fryslân is het aandeel van werkgelegenheid in de stuwende sectoren groothandel, zakelijke dienstverlening, transport en ICT relatief laag in vergelijking met het landelijk gemiddelde. De industriesector is daarentegen relatief groot in Fryslân. Ook de landbouw/agrofood is relatief groot in Fryslân en heeft tevens een groot aandeel in de Friese export. Kijkende naar het aandeel werkgelegenheid in stuwende versus verzorgende sectoren dan is het aandeel banen in stuwende sectoren landelijk met 50,3 procent wat hoger dan het aandeel van 47,2 procent in de provincie. Tussen 2013 en 2023 nam het aantal banen in stuwende sectoren met 14 procent en in verzorgende sectoren met 15 procent toe. Landelijk nam zowel het aantal stuwende als verzorgende banen met 16 procent toe. De verhouding stuwende en verzorgende werkgelegenheid is hiermee nauwelijks gewijzigd.
