Aan welke voorwaarden moet Fryslân voldoen om een aantrekkelijke regio te zijn om in te leven, te ondernemen en te leren?
Leven
Wat maakt Fryslân aantrekkelijk om in te leven?
Cultuur
In Fryslân waren er in 2022 1.298 voorstellingen. Er zijn 270.000 bezoeken aan voorstellingen geweest.
Gemiddeld wordt een voorstelling in 2021 net geen 100 keer bezocht. Twee jaar eerder was dit nog ruim 200 bezoeken per voorstelling. Voor Nederland ligt dit respectievelijk op 359 in 2019 en 169 in 2021.
Omgerekend, als we het aantal inwoners afzetten tegenover het aantal bezoeken, zien we dat een inwoner van Fryslân gemiddeld 0,09 voorstelling bezocht in 2021. Twee jaar eerder, dus voor de corona-periode, lag dit op 0,53. Voor Nederland ligt dit respectievelijk op 1,12 in 2019 en 0,24 in 2021. Het gaat hierbij om de professionele podiumkunst en dus niet om de amateurpodiumkunst, die in Fryslân sterk is.
Woonomgeving
Van de inwoners van Fryslân is 87% (zeer) tevreden met hun woonomgeving. Van alle inwoners in Nederland is 84% (zeer) tevreden met hun woonomgeving.
In interviews werd als randvoorwaarde voor de economische speerpunten (maar het geldt breder) aangegeven dat de beschikbaarheid van woningen voor (nieuwe) werknemers van belang kan zijn om als regio aantrekkelijk te zijn. Uit het dashboard koopmarkt Fryslân blijkt dat er sprake kan zijn van een overspannen woningmarkt. De vraag naar sociale huurwoningen blijft toenemen (rapportage vraagdruk Fryslân).
De gemiddelde verkoopprijs van koopwoningen stijgt al jaren, zowel in Fryslân als in Nederland. De gemiddelde verkoopprijs van een woning ligt in Fryslân wel lager dan in Nederland. Waar je in 2023 gemiddeld €323.765 betaalde voor een woning in Fryslân, was dit in Nederland gemiddeld €416.153. De stijgende woningprijs reflecteert de krapte op de woningmarkt. Werkgevers maken zich zorgen over de beschikbaarheid van woningen voor potentiële werknemers.
In Fryslân is de gemiddelde afstand tot voorzieningen groter dan gemiddeld in Nederland. Het aantal voorzieningen binnen een bepaalde omtrek is vaak lager. Hoe dunbevolkter de woonomgeving, hoe minder voorzieningen en hoe groter de afstand tot voorzieningen. In de afgelopen jaren zijn door schaalvergroting en veranderingen in de bevolkingssamenstelling voorzieningen verdwenen in Fryslân. Als een voorziening dreigt te verdwijnen hebben inwoners vaak moeite met het accepteren van dit verlies. Dit kan een (tijdelijk) negatief effect hebben op de leefbaarheid.
Ruimtelijke kwaliteit
Waardering voor het landschap: Inwoners van Fryslân voelen zich erg verbonden met het Friese landschap (cijfer 8,2) en zij waarderen het landschap ook hoog (cijfer 7,6).
Sociale cohesie
Contacten
Van de inwoners van Fryslân heeft 72,1% van de inwoners minstens 1x per week contact met familie, vrienden of buren. Het gemiddelde percentage voor Nederland (71,6%) is vergelijkbaar met Fryslân.
Veiligheid
In Fryslân voelt nog geen 1% zich onveilig in hun eigen buurt. Het Nederlandse percentage ligt op 2%. Daarnaast ligt het aantal geregistreerde misdrijven per 1000 inwoners in Fryslân lager dan gemiddeld in Nederland (Fryslân: 32; Nederland: 46).
Bereikbaarheid zorg
De afstand tot zorginstellingen is in Fryslân structureel groter dan in de rest van het land. In Fryslân moet men gemiddeld 1,6 km reizen om bij een huisarts te komen, in Nederland is dat gemiddeld 1,0 km. Om bij een ziekenhuis te komen moet men in Fryslân gemiddeld 10,4 kilometer reizen (ziekenhuis inclusief buitenpoliklinieken) en 12,8 kilometer (ziekenhuis exclusief buitenpolikliniek) reizen. Voor Nederland is dit respectievelijk 4,8 en 7,1 kilometer.
Ondernemen
Wat maakt Fryslân aantrekkelijk voor ondernemers? Hoe ziet het vestigingsklimaat eruit?
Ondernemersvertrouwen
Het ondernemersvertrouwen in Fryslân volgt een bijzondere trend die zeer vergelijkbaar is met de landelijke situatie. Na een dieptepunt in 2013 volgt een sterke groei tot 2018. Vanaf 2021 begint het vertrouwen van ondernemers in de economie te stabiliseren.
Bedrijventerreinen
Fryslân telt in totaal 277 geregistreerde bedrijventerreinen. Deze variëren in netto oppervlakte van nog geen hele hectare tot ruim 150 hectare. Samen zijn ze goed voor een kleine 4000 hectare, waarvan op 1 januari 2024 nog ongeveer 200 hectare uitgeefbaar was. In de periode 2013-2023 is 365 hectare bedrijventerrein uitgegeven. Diverse uitbreidingsplannen zijn goed voor een kleine 400 nieuw te ontwikkelen hectare. Op de bedrijventerreinen zijn een kleine 95.000 mensen werkzaam, goed voor 29 procent van de Friese werkgelegenheid.
Infrastructuur/netcongestie
De regionale elektriciteitsvoorziening is een economische randvoorwaarde die de komende jaren een steeds grotere rol zal spelen in de Friese economie, maar ook daarbuiten. Uit prijsfluctuaties van de afgelopen jaren is gebleken dat geopolitieke verhoudingen zeer veel invloed kunnen hebben op de volatiliteit van de energiemarkt. Ook ontwikkelingen op het gebied van de energietransitie zorgen voor veranderingen op de Nederlandse energiemarkt. Prijzen zullen in de toekomst vaker afhankelijk zijn van zaken als hoeveelheid zonlicht en wind. De uitdaging die hierdoor ontstaat is om de vraag naar energie zo goed mogelijk te verdelen. Het kan bijvoorbeeld voordelig zijn voor bedrijven om minder energie te gebruiken op de momenten dat er minder zonlicht is en/of er minder wind staat. Toepassingen van data zullen hierin een belangrijke rol spelen om te kunnen analyseren hoe men in Fryslân zo efficiënt mogelijk met de beschikbare capaciteit op het energienetwerk om kan gaan.
Internetsnelheid
Een snelle en stabiele internetverbinding wordt steeds belangrijker. Door het toenemende gebruik van internet is toegang tot een minimum aan bandbreedte steeds noodzakelijker geworden. In Fryslân heeft 99 procent van de woningen minimaal 100 mb/s internet. Op regionaal niveau kent Fryslân kleine verschillen. Wanneer we kijken naar de ruimtelijke verdeling van internetsnelheden van 1000 Mb/s of meer, zien we dat de verschillen tussen de gemeenten veel groter zijn. In Noardeast-Fryslân (92%) is de dekking het laagst.
Toegang tot geld
De beschikbaarheid van geld is voor Friese ondernemers door twee ontwikkelingen minder geworden. Enerzijds maken banken landelijk een terugtrekkende beweging, zij verstrekken geen leningen meer onder de € 250.000. Een gevolg hiervan is dat alternatieve financieringsinstrumenten vaker voorkomen zoals: crowdfunding, lease, micro-krediet en factoring. Anderzijds houdt de provincie de handen op de knip en zijn er minder subsidies beschikbaar dan in Groningen en Drenthe, zie onderstaand overzicht van afwijkingen in SNN-regelingen. De JFT-regelingen hangen samen met de aardbevingsschade.
Uit gesprekken van Ynbusiness met ondernemers blijkt dat zij geen overzicht hebben van alle verschillende nieuwe financieringsvormen. Daardoor is er sprake van ondergebruik. Ook zijn er te weinig financieringsmogelijkheden voor kleine innovaties.
Externe financiering van innovaties is relatief lastig omdat het risico’s met zich meebrengt. Friese ondernemers zijn gewend om investeringen uit eigen middelen te financieren. Wanneer machines, auto’s e.d. via lease gefinancierd wordt kunnen ondernemers eigen geld voor innovaties inzetten.
Krapte arbeidsmarkt
De totale Friese arbeidsmarkt is sinds begin 2021 als krap te typeren. Halverwege 2022 naderde de Friese arbeidsmarkt de grens van een ‘zeer krappe arbeidsmarkt’. Sindsdien is de krapte iets afgenomen, maar nog steeds groot. Met uitzondering van agrarische en creatieve/taalkundige beroepen is in alle beroepsklassen sprake van een krappe dan wel zeer krappe arbeidsmarkt in het eerste kwartaal van 2024. Voor alle beroepsklassen geldt dat de landelijke krapte wat hoger is dan in Fryslân.
De vacaturegraad is een manier om naar de krapte op de arbeidsmarkt te kijken. Dit laat zien dat er in 2022 in Fryslân 43 vacatures zijn per 1.000 banen. In Nederland is de arbeidsmarkt iets krapper, daar zijn het er gemiddeld 48 per 1.000 banen.
Digitalisering
Bij de ontwikkeling van digitalisering in Fryslân komen meerdere randvoorwaarden kijken. Men moet hierbij denken aan voldoende connectiviteit (internetsnelheid), de beschikbaarheid van data en de beveiliging van data. Daarnaast is het van belang dat er voldoende mensen worden opgeleid die in Fryslân bezig kunnen gaan op het gebied van digitalisering binnen de verschillende economische sectoren.
Kwalitatief goed databeheer in Fryslân staat relatief gezien nog in de kinderschoenen. Er zijn veel mogelijkheden tot groei als het gaat om de uitwisseling van data en samenwerking op het gebied van digitalisering. Friese bedrijven zouden baat kunnen hebben bij een duidelijke data-strategie, waarbij gegevens ontsloten worden ten behoeve van goed beslissingen.
Kennisinfrastructuur en clustervorming
In een stedelijke omgeving kan kennis en ervaring eenvoudiger worden uitgewisseld dan in een landelijke omgeving. Daarnaast bieden stedelijke omgevingen een groot en passend aanbod van gekwalificeerd personeel voor bedrijven. Daar is een betere matching mogelijk tussen bedrijven en arbeidskrachten dan in meer landelijke regio’s. De clustering van bedrijvigheid zorgt ook voor een grotere en meer gespecialiseerde markt van toeleveranciers. Door deze elementen zijn stedelijke omgevingen over het algemeen productiever dan niet-stedelijke omgevingen. (Rabo-research, 2024)
Omdat de stedelijke omgeving in Fryslân niet veel voorkomt is er sprake van een ijle economie en vinden bedrijven elkaar niet automatisch. Daarom is beleid nodig dat deze nadelige omstandigheid overbrugt, en waarmee clustervorming ontstaat.
Leren
Een goed leerklimaat is een belangrijke voorwaarde voor de Friese economie. Onderwijs is een belangrijke voorspeller van de groei van de arbeidsproductiviteit (Bron: ESB)
Onderadvisering basisonderwijs
In Fryslân krijgt meer dan de helft van de basisschoolleerlingen een lager schooladvies voor de middelbare school dan dat hun score op de eindtoets aangeeft. In Nederland gaat het om 38%. Daarnaast wordt het schooladvies ook minder vaak naar boven bijgesteld in Fryslân (13%) in vergelijking met Nederland (22%).
Aantal beschikbare stageplekken
Het Friese mbo kende in 2022 ruim 23.000 leerlingen. Veel van deze leerlingen moeten ook stagelopen. De provincie kent 11.524 erkende stage leerbedrijven, waarvan er ruim 9.000 actief zijn. De meeste leerbedrijven zijn leerbedrijven in de zorg (1.947), het groen (1.902) en detailhandel (1.701). Veruit de meeste beroepspraktijkovereenkomsten (bpvo’s) worden aangegaan in de sectoren zorg (BBL: 2.310; BOL: 3474; Totaal: 5.784), welzijn (BBL: 476; BOL: 2.127; Totaal; 2.603), groen (BBL: 170; BOL: 1.460; Totaal; 1.630) en gastvrijheid (BBL: 673; BOL: 882; Totaal: 1.555).
Opleidingsniveau: werkenden naar opleiding
Fryslân kenmerkt zich door het hoge aandeel middelbaar opgeleiden en het lagere aandeel hoogopgeleiden. In 2023 was 44procent van de beroepsbevolking in Fryslân middelbaar opgeleid en 34 procent hoog opgeleid. Landelijk behoort 41procent van de beroepsbevolking tot de hoogopgeleiden. Het percentage laagopgeleiden is zowel landelijk als in de provincie circa 21 procent.
Over de jaren is zowel in Fryslân als landelijk het aandeel laagopgeleiden afgenomen en het aandeel hoogopgeleiden toegenomen. Het aandeel middelbaar opgeleiden is relatief stabiel gebleven.
Onderwijsprognoses
Een onderwijsprognose betreft het aantal leerlingen naar niveau en richting.
De leerlingaantallen voor het basisonderwijs zullen, na een daling, stabiel blijven tussen 2023 en 2030. Na deze periode wordt een stijging verwacht van ruim 50.000 leerlingen in 2023 naar ruim 55.000 in 2042.
Voor het voortgezet onderwijs is de verwachting dat het leerlingaantal van 37.100 in 2023 zal dalen tot ongeveer 31.700 in 2035.
Leerlingaantallen in het mbo zullen blijven dalen van ruim 22.000 in 2023 tot 18.700 in 2036. Er zijn geen prognoses beschikbaar voor hbo en wo.
Leven Lang Leren
Leven lang leren gaat over het volgen van onderwijs naast werk.
Aan inwoners van Fryslân is uitgevraagd of zij op dit moment of in de afgelopen 12 maanden een opleiding of cursus hebben gevolgd voor hun werk. Ook is er uitgevraagd waarom zij deze opleiding zijn gaan doen.
In Fryslân heeft 8% van de inwoners met een laag opleidingsniveau een opleiding of cursus gevolgd tijdens hun carrière. Voor middelbaar opgeleiden is dit 20% en voor hoogopgeleiden gaat het om 16%. Mensen volgen vooral een opleiding om een diploma te halen (45%), voor betere carrièrekansen (35%) en om meer omzet te kunnen maken (33%).
Kennis van bedrijfsvoering bij Friese ondernemers
Ynbusiness heeft de afgelopen jaren meer dan 9.000 gesprekken gevoerd met Friese ondernemers. Tijdens die gesprekken kwamen diverse thema’s als ondernemerschap, financiering en bedrijfsvoering (bewust onbekwame onderwerpen) aan de orde. Ynbusiness haalde uit deze gesprekken met name ook de onbewust onbekwame onderwerpen waar de ondernemer zich niet bewust waren. Met name strategievorming, kennis over financiering- en subsidievormen en een combinatie van sales/marketing kwamen vaak voor. Dit zijn uitdagingen bij Friese ondernemers.
